Ba gốc kiến tạo “Nhân hiệu hạnh phúc" - Trí

Trí tuệ là công cụ cần thiết để chúng ta sống và làm việc hiệu quả. Trí tuệ mang đến cho bạn nhiều yếu tố thiết yếu khác nhau trong cuộc sống. Điều quan trọng là bạn cần chủ động tìm hiểu và phát triển trí tuệ của mình sao cho trí tuệ trở nên hữu dụng nhất.

Sách "Cẩm nang Nhân hiệu hạnh phúc"  của hai tác giả Đỗ Vũ Phương Anh - Phó chủ tịch kiêm Tổng giám đốc Tập đoàn DOJI và Nguyễn Châu Linh - Phó chủ tịch kiêm Tổng giám đốc Tập đoàn Hành trình Kim Cương (DJC)

Chữ “Trí" trong nhân hiệu - “Ngọc bất trác bất thành khí/ Nhân bất học bất tri lý”

“Trí” là gì?

“Trí” trong trí tuệ là sự tư duy, sáng tạo của bạn trước một sự việc, một hiện tượng ở nhiều cấp độ khác nhau. Đây là kết quả của hoạt động tri thức dựa trên lý trí, hiểu biết, kinh nghiệm mà bạn đã đúc kết được chứ không phải đơn thuần thể hiện qua bằng cấp.

Ngoài ra, trí tuệ còn có thể được hiểu là sự minh bạch và tường minh trong suy nghĩ của con người bởi lẽ “trí” mang nghĩa nhìn thấu, còn “tuệ” mang nghĩa hiểu rõ. Nên khi kết hợp, trí tuệ sẽ đại diện cho khả năng tư duy và vận dụng kiến thức, hiểu biết, kinh nghiệm của bạn để giải quyết vấn đề. Giúp bạn đưa ra được những phán đoán đúng đắn, biết điểm tiêu cực hoặc tích cực của hành động hiện có để chọn lựa phương hướng thích hợp cho mọi tình huống. Hai khái niệm được sử dụng phổ biến hiện nay để mô tả trí tuệ con người là IQ - chỉ số thông minh - và EQ - trí tuệ cảm xúc.

IQ - chỉ số thông minh: Là cách đánh giá trí tuệ của con người dựa trên những bài kiểm tra năng lực, thông qua đó ta có thể nhận thấy mối liên hệ giữa chỉ số này với mức độ thành công trong công việc, học tập cũng như trong xã hội của một cá nhân. Ngoài ra, còn có mối quan hệ giữa IQ và các lĩnh vực khác của cuộc sống như sức khỏe và tuổi thọ - những người có IQ cao thường có nhiều kiến thức hơn trong việc chăm sóc bản thân. 

Một số đặc điểm nổi trội của những người có IQ cao:

- Ham học hỏi, ham đọc sách. Chính nhờ tinh thần ham học hỏi và thói quen đọc sách, chúng ta mới luôn có thể tiếp cận, thấu hiểu được những vấn đề mới, từ đó nâng cao trình độ lý luận cũng như phản biện của chính mình. Tuy nhiên, cần phân biệt rõ lý luận với tình trạng sách vở hoặc xa rời thực tiễn. 

- Luôn có được sự sáng tạo trong lối tư duy. Người có trí tuệ sẽ hứng thú tìm hiểu các vấn đề với nhiều phương hướng khác nhau mà ít khi làm theo khuôn mẫu, hay công thức sẵn có. Đây là đặc điểm cốt yếu, để trí tuệ giữ vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy con người nghiên cứu và góp phần phát triển các lĩnh vực sống - công nghệ, kinh tế, xã hội, nghệ thuật... Nhưng chúng ta cần lưu ý để phân biệt giữa sáng tạo với lối suy nghĩ phô trương, lập dị. 

- Sở hữu thói quen xem xét mặt trái của vấn đề. Người có trí tuệ thường có tư duy phản biện. Họ sẵn lòng nhìn nhận vấn đề theo cách ngược lại để đưa ra được ý kiến phản biện mang tính xây dựng; giúp họ cân nhắc, bổ sung, hoặc hoàn thiện chủ kiến của mình. Trong thực tế, các ý kiến phản biện thường được trình bày khá thẳng thắn, rất dễ gây nên phản ứng tiêu cực. Do đó, chúng ta cũng cần có trí tuệ sẽ đánh giá và chọn lựa thời điểm phù hợp để tăng tính thuyết phục cho ý kiến của mình. 

EQ - trí tuệ cảm xúc: Bạn sở hữu được “trí tuệ cảm xúc” khi và chỉ khi bạn là người có trí tuệ. Trí tuệ cảm xúc cho phép bạn chủ động điều chỉnh cảm xúc của mình, hướng đến sự tích cực trong việc giải quyết vấn đề, đặc biệt là trong giao tiếp ứng xử. Trí tuệ cảm xúc giúp bạn giữ được bình tĩnh để nhìn nhận vấn đề. Ngay cả khi chưa tìm ra giải pháp, bạn vẫn giữ được sự tích cực khiến người khác lạc quan và thoải mái. Bạn hiểu rất rõ về bản thân và cực kỳ nhạy cảm trong việc nắm bắt cảm xúc của người khác. 

Một số đặc điểm tiêu biểu của người sở hữu trí tuệ cảm xúc:

- Hiểu rõ chính mình. Người giàu EQ hiểu rõ cảm xúc của mình và có thể kiểm soát chúng. Đồng thời, họ càng biết rõ đâu điểm yếu và điểm mạnh của bản thân để khắc phục và phát huy. Sự đánh giá bản thân nghiêm khắc có thể giúp họ có thể làm việc hiệu quả hơn. Đây là thành tố quan trọng nhất của trí tuệ cảm xúc.

- Kiểm soát bản thân. Người sở hữu EQ cao đủ sức để làm chủ cảm xúc của mình, không để cho bản thân rơi vào tình trạng khó chịu, nổi giận hay ghen tỵ một cách thái quá. Họ luôn cân nhắc trước khi hành động, nhờ đó biết bày tỏ từ “không” khi cần thiết. 

- Giàu nhiệt huyết. Trí tuệ cảm xúc cho phép người sở hữu chúng làm việc hăng say và tận tụy. Họ ưa thích sự thử thách và luôn đổi mới để làm việc một cách hiệu quả.

- Biết cảm thông. Đây có lẽ là thành tố quan trọng thứ hai của trí tuệ cảm xúc. Sự cảm thông cho phép bạn đồng cảm và hiểu được nhu cầu, ước muốn, cũng như quan điểm của những người xung quanh. Khi nắm bắt cảm xúc của người khác, bạn sẽ luôn chọn lựa được thời điểm để lắng nghe và thiết lập quan hệ với mọi người. Không rập khuôn hay hấp tấp, cảm thông giúp bạn sống chân thành, cởi mở hơn.

Muốn thành nhân, thành danh, tất cả chúng ta chỉ có một con đường duy nhất là học tập suốt đời. Lenin từng nói, “Tri thức là sức mạnh”. Trau dồi kiến thức không chỉ để chúng ta trở nên mạnh mẽ và quyền lực hơn, mà tri thức còn giúp ta cải thiện chiều sâu cuộc sống. Những người thông minh sẽ không khoe khoang về trí thông minh của bản thân, không coi thường sự thiếu hiểu biết của người khác; và họ sẽ tiếp tục tự khai sáng chính bản thân mình. Trong một thế giới ngày càng mở rộng, một người không thể biết tất cả mọi thứ, nhưng hiểu được sự thay đổi liên tục và luôn duy trì nhu cầu tiếp tục tìm hiểu về thế giới xung quanh sẽ giúp chúng ta đi đúng hướng.

Xã hội càng phát triển, con người càng nhắc nhiều đến trí tuệ cảm xúc - EQ. Nhưng liệu rằng nếu không đủ thông minh, không đủ hiểu biết, không thông tuệ thì chúng ta rất khó kiểm soát được cảm xúc của bản thân. Thế nên, muốn xây dựng một nhân hiệu chân chính, vững bền, chúng ta không thể thiếu trí tuệ sắc bén. Đó là lý do mà bất kỳ ai cũng nên có lộ trình và quyết tâm học tập trọn đời.

Lộ trình phát triển trí tuệ cũng phải có chiến lược và kế hoạch cụ thể. Chúng ta cần phải biết mình nên học gì, học ai, học ở đâu, học khi nào, tại sao cần học, ngân sách hết bao nhiêu, học như thế nào cho hiệu quả, đóng gói kiến thức đã học để hành như thế nào..?

Tại sao cần trí sáng?

Hơn 2.500 năm trước, trong giáo lý của đạo Phật đã từng khẳng định cái quý giá nhất của con người chính là trí tuệ.

“Vật gì tốt đến già?

Vật gì tốt kiên trú?

Vật gì vật báu người?

Vật gì cướp khó đoạt?

Giới là tốt đến già,

Tín là tốt kiên trú,

Tuệ, vật báu loài người,

Công đức, cướp khó đoạt.”

(Phẩm Già - Kinh Tương Ưng Bộ)

Trí tuệ là vật báu suốt đời của con người, được thể hiện dựa trên cách thức họ nhìn nhận và tư duy trước một vấn đề cụ thể. Do đó, phát triển trí tuệ chính xác là phát triển khả năng thông hiểu và đề xuất giải pháp của chúng ta khi cần ứng biến với những sự vật, sự việc, hiện tượng diễn ra xung quanh mình. Đây là cốt lõi cho nghị lực, đạo đức, hay bất kỳ giá trị sống quan trọng nào khác trong xã hội hiện nay.

Thực tế, hiện nay, từ khi còn nhỏ, bạn được dạy rằng bản thân mình phải có một cuộc sống theo trình tự - học thật giỏi, tìm kiếm việc làm lương cao, mua nhà, mua xe, xây dựng gia đình và sau đó là chăm sóc con cái. Điều này vô hình trung tạo thành tính khuôn mẫu trong lối suy nghĩ của chúng ta; khiến rất nhiều người phí hoài thời gian để chạy theo tiêu chuẩn của cuộc sống.

Nếu không đạt được khuôn mẫu đó, họ cảm thấy tự ti và đau khổ. Điều này là hoàn toàn không nên! Bạn nên hiểu rằng, không có cá nhân nào hoàn toàn giống nhau cả. Chúng ta ai cũng sở hữu trí tuệ riêng biệt và phải có trách nhiệm phát triển trí tuệ ấy để kiến tạo cuộc đời của riêng mình. Trí tuệ sinh ra là để giúp bạn tư duy và gắn kết vấn đề theo hướng phù hợp với điều kiện thể chất và tâm thức mà bạn có. Như thế bạn mới đủ nghị lực để vượt qua trở ngại và đạt được những điều mình mong muốn.

Tiếp theo, chúng ta là một cá thể của cộng đồng chung; chính vì thế, bạn còn chịu tác động bởi các khía cạnh như văn hóa, xã hội... Trong trường hợp này, nếu không có trí tuệ, bạn không thể nhận thức và điều chỉnh được hoạt động sống của mình sao cho phù hợp với cộng đồng ấy, với chính nhu cầu và mong muốn của mình. Bạn không phải là robot, nên bạn có bản năng tự nhiên và cả khả năng phân tích phức tạp từ trí tuệ.

Trí tuệ khi kết hợp với tâm thức sẽ tạo nên một khái niệm khác rất quan trọng trong cuộc đời của mỗi chúng ta. Đó chính là tâm trí! Tâm trí giúp bạn luôn có khả năng đánh giá và nhìn nhận sự việc theo hai mặt của vấn đề. Không có việc gì vừa đúng hoặc vừa sai cả. Từ đó tạo ra các cặp giá trị đối lập, như thiện - ác, tốt - xấu, giàu - nghèo…

Nếu thiếu đi trí tuệ và tâm thức, đạo đức và nghị lực rất khó thành hình trong xã hội. Đơn giản vì, khi tâm thức bạn tiếp nhận nhiều luồng giá trị khác nhau, trí tuệ sẽ giúp bạn thu lọc lấy những điều phù hợp nhất cho sự phát triển của bạn trong xã hội chung, chính là hướng đến các chuẩn mực tích cực ngay thời điểm hiện tại. Chỉ khi có mục tiêu rõ ràng, cụ thể, bạn mới có thể nỗ lực và cố gắng hơn.

Suy cho cùng, trí tuệ là công cụ cần thiết để bạn sống và làm việc hiệu quả. Trí tuệ mang đến cho bạn nhiều yếu tố thiết yếu khác nhau trong cuộc sống, ví như tri thức, nghị lực hay đạo đức. Điều quan trọng là bạn cần chủ động tìm hiểu và phát triển trí tuệ của mình sao cho trí tuệ trở nên hữu dụng nhất. Bên cạnh đó, còn nên cho phép suy nghĩ của mình nghỉ ngơi đúng lúc và nghe theo tiếng nói của linh hồn khi cần thiết.

Trí tuệ thường được gắn với nền tảng ý thức của con người và cũng đại diện cho sự vận dụng tổng hợp của ngôn từ, các khái niệm, lý luận cũng như hiểu biết và kinh nghiệm mà chúng ta góp nhặt được. Trí tuệ được xem như là kết quả của quá trình trao đổi hoạt động tri thức dựa trên nền tảng của lý trí.

So với tâm, trí tuệ mang tính chi phối và logic hơn. Thông qua đó, con người có thể phân chia các mặt của một vấn đề, bằng lý lẽ hoặc biện luận để phân biệt được tính chất đúng - sai, thiện - ác, tốt - xấu... của sự vật, sự việc. Để phát triển trí tuệ, việc quan trọng nhất là bạn cần chủ động tự thiết lập và thực hành quá trình trau dồi, rèn luyện nền tảng tri thức, tư duy của mình.

Rèn trí thế nào cho sáng?

Khi bắt đầu có ý thức trong việc hoàn thiện những khía cạnh thân - tâm - trí, bạn sẽ tìm thấy nhiều khái niệm, tư tưởng hoặc hành động thực tiễn của những người đã kinh qua, đã thực hành thành công. Những điều này trông dễ hiểu nhưng thật ra lại khá lý thuyết, mơ hồ nếu như không được tìm hiểu tường tận. Lúc này, bạn thật sự cần một người hướng dẫn để dẫn dắt và gợi mở phương hướng cho mình.

Khổng Tử đã từng đề rằng, “Trong ba người đi đường, ắt có thầy của ta”. Điều đó đã phần nào khẳng định một thực tế, bạn chắc chắn sẽ được định để gặp được người thầy, người hướng dẫn, quý nhân của cuộc đời mình. Những cá nhân này có thể nhìn thấu khả năng tiềm ẩn của bạn, cho bạn sự khích lệ và chúc phúc trong từng trải nghiệm. Hơn hết, là họ có năng lực và hiểu biết uyên bác hơn bạn. Đấy chính là lý do để bạn học hỏi. Trong một số tình huống, người hướng dẫn sẽ giúp bạn tìm lại tia hy vọng khi bất an vô định hoặc giữ bạn không đi quá xa dù cho đắc ý.

Tuy nhiên, việc tìm được một người hướng dẫn phù hợp với từng cá nhân là điều không dễ dàng. Vậy làm thế nào để bạn có thể tìm được người có đủ khả năng và đã sẵn sàng giúp đỡ bạn?

Câu trả lời là, trước tiên, bạn cần biết mục tiêu của mình là gì? Ý tưởng của bạn về hành trình hạnh phúc là như thế nào? Sau đây là một số câu tự vấn liên quan đến thân - tâm - trí mà bạn có thể xem xét.

- Đâu là mức độ sức khỏe lý tưởng mà bạn mong muốn bản thân mình đạt được?

- Thể chất của bạn đang được đánh giá ở mức số mấy từ thấp đến cao trên thang điểm 10?

- Bạn có hoạt động thể chất yêu thích/ chán ghét nhất định nào không?

- Giá trị sống nào mà bạn xem trọng nhất?

- Bạn hài lòng với các yếu tố cá nhân của mình hiện tại không?

- Bạn thực sự là ai? Cá tính của bạn là gì?

- Bạn hứng thú với những lĩnh vực nào?

- Bạn đã có nền tảng kiến thức ở những lĩnh vực gì?

- Bạn có những công cụ tiện ích gì để học tập, rèn luyện?

Bên cạnh đó, dù cho hình tượng của những người hướng dẫn lý tưởng sẽ khác nhau tùy thuộc vào mỗi cá nhân, song ta vẫn có thể liệt kê một số đặc điểm tiêu biểu của những người có khả năng hướng dẫn.

- Người hướng dẫn tốt sẵn sàng dạy bảo và đề xuất cho bạn nhiều lời khuyên hữu ích.

- Họ hiểu biết và có năng lực tốt hơn bạn ở một số lĩnh vực nhất định theo nhu cầu của bạn.

- Họ có thể nhận thấy tiềm năng của bạn.

- Họ sẵn lòng giúp đỡ và chia sẻ kiến thức với bạn.

- Họ dễ tiếp cận, dành thời gian lắng nghe và thấu hiểu mong muốn của bạn để đưa ra những ý kiến thiết thực.

- Họ truyền niềm tin, tạo động lực và tin tưởng bạn.

- Họ thẳng thắn nhìn nhận vấn đề và biết cách dìu dắt bạn đúng hướng.

- Người hướng dẫn tốt luôn không ngừng học hỏi.

- Họ thiết lập mục tiêu cho riêng mình một cách rõ ràng.

- Họ không chỉ giới hạn hiểu biết ở một lĩnh vực cụ thể.

- Họ có khả năng cập nhật xu hướng tích cực và chọn lọc.

- Họ luôn đam mê và hứng thú học hỏi, chia sẻ.

- Người hướng dẫn tốt vừa là “huấn luyện viên” vừa là “cổ động viên”.

- Họ hiểu rõ năng lực của bạn.

- Họ biết cách đưa ra lời khuyên và thúc đẩy bạn thiết lập mục tiêu.

- Họ khơi gợi niềm đam mê của bạn, giúp bạn bước ra khỏi vùng an toàn.

- Họ dõi theo bạn trong hành trình phát triển.

- Họ cân bằng giữa khích lệ và đưa ra nhận xét trực tiếp.

- Họ trao bạn một số mối quan hệ mới.

Từ những đặc điểm nêu trên, tùy thuộc vào nhu cầu riêng biệt của mỗi cá nhân, mà bạn có thể tìm được một người hướng dẫn hoàn hảo cho từng phương diện thân - tâm - trí hoặc cả ba. Đó sẽ là những người hướng dẫn có đầy đủ kiến thức và kỹ năng trong từng khía cạnh, có thể nói trong hành trình phát triển và tìm kiếm hạnh phúc họ có ý thức chủ động khởi hành, hay chỉ đơn giản là tìm được người hướng dẫn sớm hơn bạn.

Ngoài ra, nếu bạn đã từng biết đến Robin Sharma - nhà tư tưởng hàng đầu thế giới về lãnh đạo và cuộc sống, bạn sẽ hiểu được một cơ duyên từ các ý tưởng của ông: Trong đời chúng ta rồi sẽ gặp được một số người thầy/ người hướng dẫn để giúp ta giải quyết 3 câu hỏi cuối cùng của đời người cho sự hạnh phúc.

- Ta đã sống một cách khôn ngoan chưa?

Bạn hiểu về sự bất toàn của con người: Với tư cách con người, những yếu điểm là cửa ngõ dẫn lối bạn đi đến sự hoàn hảo… điều đó trao cho bạn nhiệm vụ trung tâm là quay về với bản ngã, lý tưởng thật sự để cố gắng và giúp gia tăng ý nghĩa cho cuộc sống.

Bạn chấp nhận cách thế giới vận hành: Bạn hiểu được việc một sự kiện diễn ra trong cuộc đời ta về bản chất là không phân đúng – sai; đơn giản chính là cách thế giới vận hành. Mọi sự xảy ra là cơ hội để ta trưởng thành và cải thiện những điểm cần thiết.

- Ta đã yêu thương chưa?

“Sự nhìn nhận của bạn chỉ trở nên rõ ràng khi bạn nhìn vào trái tim mình. Ai nhìn ra ngoài là mơ mộng, ai nhìn vào trong là thức tỉnh” - Carl Jung. Cuộc sống của bạn sẽ dần trở nên rộng mở và tươi sáng hơn khi bạn trao gửi tình cảm từ trái tim mình. Tình yêu chỉ thực sự bắt đầu khi bạn cho đi mà không cầu nhận lại, giúp đỡ người khác chân thành.

Bạn càng yêu thương người khác thì càng cảm nhận được tình cảm bạn dành cho chính mình, càng mở rộng trái tim, cuộc sống đẹp đẽ càng hiện rõ trước mắt bạn. Yêu thương bản thân là “nhiên liệu” giúp bạn sống nhân ái.

- Ta đã cống hiến thật nhiều chưa?

Cống hiến cho phép bạn sống một cuộc đời ý nghĩa; khi bạn tìm được người hướng dẫn phù hợp cho mình, bạn sẽ phải dần học cách độc lập và thể hiện bản thân mình dựa trên những triết lý hạnh phúc - từ các phương diện vật chất đến việc tạo dựng sự mãn nguyện về mặt tinh thần.

Bạn hiểu được tầm quan trọng của việc tạo ra giá trị và phụng sự cho những giá trị đó. Đôi khi, với việc đánh mất phương hướng trong quá trình cống hiến thật sự, bạn sẽ đánh mất chính mình.

Với Sharma, ông cho rằng con người sẽ tìm được sự nhìn nhận hạnh phúc thật sự khi họ nghĩ về cái chết và kết nối những điều đó với cuộc sống hiện tại của mình. Chỉ duy sự hiểu rõ bản thân và tường tận giới hạn của mình, mỗi cá nhân mới có thể đủ sức lãnh đạo tự thân từ đó sống hòa hợp với tự nhiên để trở nên hạnh phúc. Và 3 câu hỏi trên chính là cơ sở.

Cuộc đời bạn không nhất thiết chỉ tìm gặp một người hướng dẫn mà có thể là vô số người có thể dẫn dắt và định hướng cho bạn những phương thức phát triển đúng đắn. Trong hành trình kiếm tìm hạnh phúc cũng như để tu dưỡng 3 thể thân - tâm - trí, việc xác định đúng được người hướng dẫn phù hợp cho mình là vô cùng quan trọng. Vì đó vừa là tấm gương sáng để bạn soi xét, hoàn thiện bản thân vừa là nguồn trợ lực lớn giúp bạn vượt qua được những khó khăn, thử thách khác nhau trong cuộc hành trình.

Tiếp theo đây là những phương pháp hữu ích để bạn có thể tham khảo, áp dụng cho bản thân trong quá trình rèn luyện trí tuệ của mình, được tóm lược trong “bộ 4 mô thức” - gốm “Thang tư duy của bloom”, “Mô hình phát triển kỹ năng của dreyfus”, “Mô hình cấu trúc kết quả học tập của Biggs và Collis” và “Thang phân loại năng lực của Singer”.

Thang tư duy của bloom (Bloom’s cognitive taxonomy)

Benjamin Bloom và những đồng nghiệp của ông đã xây dựng thành công thang phân loại tư duy vào năm 1956. Theo đó, trí tuệ của con người sẽ được đánh giá qua cách họ tư duy.

Quá trình này bao gồm 06 bậc theo trình tự từ thấp đến cao là biết, hiểu, vận dụng, phân tích, tổng hợp, đánh giá. Về sau có sự điều chỉnh nhỏ, trong đó kiến thức và quá trình tư duy được phân thành hai mảng riêng biệt. Và kiến thức có thể thay đổi theo mức độ mà bạn tư duy, các bậc của quá trình này cũng được chuyển thành nhớ, hiểu, vận dụng, phân tích, sáng tạo, và đánh giá.

Cho đến nay, thang tư duy của Bloom đã được sử dụng rộng rãi để đánh giá hành vi cũng như khả năng của người học thông qua khả năng tư duy của họ và hơn thế là thiết kế nên các chương trình học đánh giá theo bậc tư duy để phát triển trí tuệ.

Mô hình phát triển kỹ năng của dreyfus (Dreyfus model of skill acquisition)

Trong một báo cáo nghiên cứu, anh em nhà Dreyfus (1980) đã trình bày về mô hình thể hiện quá trình hình thành và phát triển của một người học thông qua việc giảng dạy, thực hành. Nhờ đó, mà chúng ta biết cách để đánh giá và trau dồi bản thân. Mô hình gồm 5 mức phát triển từ thấp đến cao là.

(1) Người tập sự: Các nhiệm vụ học tập ở giai đoạn này chưa được đặt vào bối cảnh cụ thể, vì thế người học có thể nhận diện các nhiệm vụ học tập mà không cần đến kinh nghiệm về các tình huống đó. Nguyên tắc được đề sẵn và bạn chỉ cần tuân thủ. 

(2) Người bắt đầu: Bạn lần đầu trải nghiệm các tình huống ngoại lệ, buộc phải nhận diện và áp dụng những nguyên tắc giải quyết khác nhau cho từng hoàn cảnh riêng biệt. 

(3) Người có năng lực: Bạn tiếp thu nhiều nguyên tắc hơn và đòi hỏi phải biết cách tổ chức, sắp xếp chúng. Đồng thời lựa chọn được các thông tin tương thích, để có những hành động phù hợp với các tình huống bất ngờ. Bạn sẽ cảm nhận tính chất trách nhiệm cá nhân trong việc chủ động đưa ra quyết định ở giai đoạn này.

(4) Người thành thạo: Bạn có khả năng nhận diện cao, thông qua đó đánh giá được cái gì cần phải làm và làm như thế nào. Từ đánh giá chung của toàn thể, họ rút ra được kinh nghiệm cho riêng mình. Khi đấy, trách nhiệm gia tăng cùng với kinh nghiệm của họ.

(5) Chuyên gia: Quá trình lên kế hoạch và hành động được diễn ra song hành với việc nhận diện tình huống/ nhiệm vụ. Bạn có được những phán đoán với độ chính xác cao và thường xuyên đề ra các cách thức giải quyết vấn đề với hiệu quả hơn.

Mô hình cấu trúc kết quả học tập của Biggs và Collis (Solo taxonomy)

Vào năm 1982, Biggs và Collis giới thiệu một cấu trúc nhất quán theo trình tự mang tên “Chu kỳ học” (Learning Cycle). Chu kỳ học này giúp bạn đánh giá được kết quả học tập/ rèn luyện bằng cách cung cấp thông tin về sự tiến bộ của quá trình học tập dưới một trạng thái nhất định. Từ đó, các tác giả phát triển và xây dựng thành thang SOLO (Structure of the observed learning outcomes) - đây là mô hình cấu trúc về các kết quả học tập mà bạn có thể quan sát được. Cụ thể, chu kỳ học bao gồm 5 trình độ.

(1) Tiền cấu trúc: Bạn còn chịu tác động bởi những yếu tố không liên quan gây sao nhãng trong việc thực hiện nhiệm vụ. 

(2) Đơn cấu trúc: Bạn học có năng lực tập trung vào lĩnh vực tương thích và có thể lựa chọn được một khía cạnh nào đó trong nhiệm vụ để tìm hiểu, nghiên cứu sâu hơn. 

(3) Đa cấu trúc: Bạn tích hợp được nhiều yếu tố/ giá trị khác nhau nhưng chưa thể hợp nhất chúng. 

(4) Xác lập mối quan hệ: Bạn có thể tạo nên một cấu trúc hoàn chỉnh, có nghĩa từ việc tích hợp các phần riêng biệt lại với nhau. 

(5) Mở rộng khả năng trừu tượng: Bạn có thể biểu thị trạng thái phát triển cao hơn thông qua việc khái quát hóa cấu trúc, vấn đề, hoặc các sự việc/ hiện tượng có tính trừu tượng.Thang phân loại năng lực của Singer

Năm 2006, với mục tiêu xây dựng một chương trình đào tạo định hướng xây dựng năng lực cho người học, Singer đã phát triển một mô hình tư duy nhằm thiết kế các mục tiêu năng lực, bao gồm 6 giai đoạn, để bạn lấy đó làm nền tảng cho quá trình phát triển năng lực và trí tuệ. 

(1) Tiếp nhận: Bạn thu thập tài liệu từ nhiều nguồn khác nhau, nhận diện được các thuật ngữ, khái niệm, mối quan hệ...; bạn nhận thức về sự chuyển tiếp và các quy trình.

(2) Xử lý dữ liệu ở cấp độ 1: Bạn biết so sánh, biểu diễn, phân loại các dữ liệu khác nhau, đồng thời  thiết lập các mối quan hệ giữa chúng và tính toán một phần kết quả.

(3) Xử lý dữ liệu thông qua các mô hình, công thức: Bạn xây dựng được mô hình giải quyết dữ liệu chung cho bản thân, sau đó thực hành và giải quyết vấn đề thông qua các nguyên tắc cũng như mô hình chuẩn.

(4) Mô tả, diễn đạt bằng ngôn ngữ của bản thân: Có khả năng hệ thống, mô tả các trạng thái, quy trình; thiết lập và duy trì các lý lẽ để giải quyết vấn đề; trao đổi ý tưởng/ giải pháp thông qua hệ thống ngôn ngữ, tín hiệu riêng cho từng lĩnh vực.

(5) Xử lý cấp độ hai các kết quả: Bạn có thể dựa vào sự so sánh, để kết luận; tính toán; đánh giá kết quả; hoặc phát triển; phân tích các tình huống khác nhau; từ đó xây dựng chiến lược hành động và liên kết các quá trình.

(6) Chuyển giao: Bạn có khả năng ứng dụng các quy trình vào những tình huống phức tạp nhờ quá trình khái quát hóa và đặc thù hóa cũng tích hợp, tối đa hóa và chuyển hóa các dữ liệu.

Trở thành người hướng dẫn

Sự thay đổi và bồi đắp 3 phương diện thân - tâm - trí là hành trình cả đời của một người. Bạn cần phải dành một khoảng thời gian nhất định để củng cố các khía cạnh của bản thân để phát triển; và quan trọng là làm sao phát triển ngày càng tốt hơn nữa. Nhưng bạn cũng nên lưu tâm về việc lựa chọn phương pháp phù hợp với điều kiện thể chất, tinh thần và hoàn cảnh của chính mình trong từng giai đoạn.

Không ít cá nhân đánh mất hoặc trì hoãn đi sự tiến bộ của mình bởi tâm thế buông thả, thiếu quan sát. Vì vậy, việc không ngừng học hỏi, thực hành, và sau cùng là trở thành một người hướng dẫn “tiếp nối” là cột mốc vô cùng quan trọng để duy trì cũng như lan tỏa hành trình tu dưỡng cả đời của thân - tâm - trí. Quá trình này bao hàm 2 giai đoạn chuyển tiếp liên tục.

Trở thành người hướng dẫn của chính mình

Ở giai đoạn hướng dẫn cho chính mình, bạn hoàn toàn có đủ kiến thức và mức trải nghiệm ổn định để tự thân lập kế hoạch hành động, cũng như rèn luyện phù hợp với điều kiện cá nhân.

Về thân: Bạn đánh giá tương đối chính xác và có chủ đích phát triển cụ thể cho các phương diện liên quan như sức khỏe, ngoại hình của mình. Có thể dựa trên những câu hỏi gợi ý sau.

- Bạn có nhận thấy rằng mình đang sống khỏe?

- Bạn biết được một số thực phẩm có lợi/ có hại cho sức khỏe?

- Bạn có khái niệm về chế độ và sự cân bằng dinh dưỡng?

- Bạn biết được thể chất phù hợp với những hoạt động nào?

- Bạn đưa ra cam kết và thực hiện đúng theo kế hoạch rèn luyện đã đề ra?

Về tâm: Bạn nhận thấy được sự tự do, thư thái từ tâm hồn mình. Bạn biết mình là ai, và bản ngã của bạn sẽ thể hiện dưới dạng thức gì.

- Bạn đã biết yêu thương, quý trọng bản thân mình hay một ai khác?

- Bạn biết được những hoạt động bồi dưỡng tâm thức tích cực nào?

- Bạn thường phản ứng thế nào với những chuyện vui/ buồn/ đáng sợ...?

- Bạn mơ ước và khát khao điều gì?

- Bạn có luyện tập thiền thường xuyên và đặt ra lời cam kết thực hiện?

Về trí: Bạn có nền tảng tri thức nhất định không chỉ ở một lĩnh vực đời sống, điều đó cho phép bạn tư duy mọi điều trước khi đưa ra hành động, tất cả những điều đấy phải luôn phù hợp với các giá trị con người và giá trị thời đại.

- Bạn yêu thích/ chán ghét những lĩnh vực nào?

- Bạn có tham gia các câu lạc bộ, hoặc lớp học theo nhu cầu nào?

- Bạn có thói quen phân tích, tổng hợp không?

- Bạn biết được những công cụ, tài liệu nào giúp phát triển trí tuệ?

- Bạn có kế hoạch hành động cụ thể và cam kết thực hiện chưa?

Trở thành người hướng dẫn cho người khác 

Để trở thành người hướng dẫn cho một cá nhân nào khác tức nghĩa là bạn đã có được sự ảnh hưởng nhất định đến cá nhân đấy. Quan trọng hơn cả, trong vai trò người hướng dẫn bạn phải đảm bảo sự sát sao và bao quát trong suốt quá trình dẫn dắt cũng như định hướng cho việc phát triển của người kia.

Về thân: Bạn đang sống với sự chăm sóc khôn ngoan dành cho sức khỏe của mình, bạn có kiến thức chuyên sâu nhất định ở một số lĩnh vực liên quan.

- Bạn nhận xét tương đối chính xác về sức khỏe của người khác mà không thông qua các báo cáo y tế?

- Bạn định hình được chế độ dinh dưỡng và hoạt động thể chất phù hợp cho từng cá nhân?

- Bạn có các nghiên cứu, hội thảo, hoặc chia sẻ chính thống liên quan nào?

- Bạn đo lường và đánh giá kết quả rèn luyện của người khác mỗi ngày?

- Bạn có những kế hoạch hành động khoa học và linh hoạt cho từng cá nhân.

Về tâm: Bạn có được sự tĩnh lặng trong tâm hồn, và dễ dàng thấu hiểu bản năng và cảm xúc của người khác.

- Bạn biết yêu thương, hơn thế là tạo nhiều thiện duyên?

- Bạn có thường xuyên mệt mỏi/ buồn rầu/ chán nản?

- Bạn phản ứng bình lặng, khoan thai trước mọi việc?

- Bạn cống hiến những giá trị tích cực và thấu hiểu con người?

- Bạn có thể khai phá bản năng con người và giúp họ hiểu rõ mình, từ đó định hướng phát triển?

Về trí: Bạn có nền tảng tri thức cao trong một số lĩnh vực nhất định, lý trí cương nghị và thường xem xét bao quát các mặt của một vấn đề, phân định rõ đúng - sai, thiện - ác... để có những giải pháp phù hợp.

- Bạn ưa tư duy phân tích, tổng hợp, sáng tạo về một vấn đề?

- Bạn nhận thấy được vấn đề của người khác?

- Bạn đề xuất giải pháp phù hợp cho từng cá nhân với những điều kiện riêng biệt?

- Bạn gợi mở cho người khác những con đường phát triển nào và công cụ trợ lực là gì?

- Bạn cam kết không ngừng học tập, rèn luyện cũng như trở thành người đồng hành?

Những điểm được liệt kê trên có thể xem là đặc điểm nổi bật của một cá nhân khi họ bắt đầu thử sức cuộc đời mình với vai trò mới. Khi họ có thể tự định hướng được mình thì sẽ có thể nhanh chóng rèn luyện để trở thành một thê hệ người hướng dẫn chuyển tiếp, mang sứ mệnh kết nối và dẫn dắt con người trong hành trình hoàn thiện thân - tâm - trí.

Đúc kết

Thân thể có thể xem là một giá đỡ trực quan cho mọi hoạt động của bạn. Thân thể bảo hộ bạn, giúp bạn thực hiện hàng loạt các hành động cần thiết. Trong khi đó, tâm thức thể hiện cái tôi chân thật nhất của bạn, cho thấy được bản năng thực sự và các phản ứng tự nhiên nhất đối với mọi vấn đề có thể xảy đến. Sau cùng, khi có trí tuệ, bạn mới có đủ khả năng để định hướng, hay lên kế hoạch phù hợp để hành động mang lại hiệu quả cao nhất. Chính vì mối quan hệ tương hỗ lẫn nhau, bạn cần phải hiểu rõ rằng sự kết hợp bồi dưỡng và phát triển cùng lúc cả 3 yếu tố trên là cần thiết cho sự tiến bộ của một cá nhân cũng như đem lại cuộc sống hạnh phúc hơn cho chính bản thân mình.

Quan điểm “Bạn chỉ giận 69 giây hay một đời” là minh chứng cho sự kết hợp của 3 thể trường tồn thân - tâm - trí trong quá trình phát triển và tìm kiếm hạnh phúc của một cá nhân. Ví dụ như, khi người khác nói với bạn những lời không hay, bản năng và cảm xúc cơ bản để bạn phản ứng lại với tình huống đấy có thể là tức giận hoặc buồn đau. Cùng với nền tảng tri thức của trí tuệ, bạn biết được rằng, 69 giây chính là khoảng nửa chu kỳ cho một hormone cảm xúc. Thế nhưng vì sao bạn không tức giận, đau buồn 69 giây mà lại giận suốt ngày hoặc có khi kéo dài hơn đến cả tuần, vài tháng, một năm hay cả đời?

Nếu cảm xúc tiêu cực ấy được kéo dài thành cảm giác, tâm trạng, ký ức…, vô thức, bạn có thể sẽ mắc phải một số vấn đề về tâm lý, tâm thần, như rối loạn căng thẳng hoặc lo âu. Khi thân và trí không thật sự mạnh khỏe, bạn sẽ khó có thể nhìn nhận tường minh sự vật, sự việc hoặc tình huống; vô hình trung, bạn sẽ sớm rơi vào trạng thái suy kiệt, khổ đau. Tâm thức bạn trở nên trống vắng, mất phương hướng thì làm sao có thể phát triển và hạnh phúc?

Người hạnh phúc thật sự không phải là người có nhiều nhất, mà là người cần ít nhất. Thế nên, việc ôm ấp sự mất mát, giận hờn, oán trách hay đòi hỏi điều gì từ người khác chỉ sẽ khiến hành trình hạnh phúc của bạn trở nên chông gai hơn mà thôi. Và hơn hết, là nhất thiết phải có định hướng tu dưỡng và rèn luyện thân - tâm - trí hiệu quả cho bản thân mình.

Gợi ý phương pháp rèn luyện, thúc đẩy nhằm nâng cao 3 yếu tố Thân - Tâm - Trí và tạo thói quen tích cực

Chăm sóc thể chất

- Ý thức quan tâm đến sức khỏe và ngoại hình của mình.

- Dành thời gian nhất định cho bản thân, kiểm tra sức khỏe định kỳ.

- Nghiên cứu, tìm hiểu về cơ chế hoạt động của cơ thể. 

- Kiểm soát chế độ dinh dưỡng và mức năng lượng dung nạp vào cơ thể.

- Uống đủ nước, tránh xa đồ uống có cồn và các chất kích thích..

- Có chế độ nghỉ ngơi, chăm sóc, điều dưỡng và thư giãn hợp lý.

- Tham gia các khóa huấn luyện, đào tạo thể chất, thể dục thể thao điều độ.

- Hạn chế lạm dụng các thiết bị điện tử.

Chăm sóc tinh thần

- Cười nhiều hơn, giữ tinh thần vui vẻ.

- Đơn giản hóa các vấn đề, lắng nghe nhiều hơn.

- Sống rộng lượng, bao dung và yêu thương.

- Chăm chút các mối quan hệ.

- Học hỏi từ những người xung quanh, bắt đầu từ điều đơn giản.

- Tiếp xúc với những lời khẳng định tích cực.

- Tập trung vào một việc cụ thể tại một thời điểm.

- Nhìn nhận và trân trọng những điều đang sở hữu.

- Tham gia một số hoạt động giúp khai mở tâm thức.

Chăm sóc trí tuệ

- Tham gia một số khóa học, đào tạo theo lĩnh vực.

- Tìm kiếm người hướng dẫn, người đồng hành.

- Thực hành các hoạt động quan sát, phân tích.

- Tạo thói quen đọc sách để xây dựng nền tảng kiến thức cơ sở.

- Thực hành thường xuyên các hoạt động tư duy bậc cao.

***

Khi đăng ký tài khoản Ngân hàng Di sản Tri thức tinh hoa DJC TẠI ĐÂY, bạn có cơ hội được: 

Bình luận, đóng góp ý kiến và giao lưu cùng tác giả.

Sở hữu ngay báo cáo quản trị cá nhân và blog riêng.

Chọn ID Ngân hàng theo ý muốn và được nạp 39k đồng.

Truy cập không giới hạn sách, truyện, tài liệu học tập và giải trí thú vị, đa dạng, đã lĩnh vực.

Để branding hiệu quả, xem thêm tài liệu CẨM NANG XÂY DỰNG NHÂN HIỆU HẠNH PHÚC. 

Xem chuỗi bài liên quan trích từ cuốn Cẩm nang Nhân hiệu hạnh phúc

Bài 1: Món quà dành cho những ai mong muốn xây dựng “Nhân hiệu hạnh phúc" 

Bài 2: Khái quát về nhân hiệu

Bài 3: Tại sao lại là “Nhân hiệu hạnh phúc"

Bài 4: Ba gốc kiến tạo “Nhân hiệu hạnh phúc” - Tâm  

Bài 5: Ba gốc kiến tạo “Nhân hiệu hạnh phúc” - Thân

Bài 6: Ba gốc kiến tạo “Nhân hiệu hạnh phúc” - Trí

Để tìm hiểu về Ngân hàng Di sản Tri thức tinh hoa DJC, xem HỒ SƠ.